پایان نامه مدل های تصمیم گیری چند شاخصه
تصمیم گیری چندشاخصه فضای تصمیم را گسسته تصور می کنند. هر چند که برای این مسائل جواب بهینه وجود ندارد اما با وجود گزینههای محدود از پیش تعیین شده، هدف مسئله انتخاب گزینه برتر بر مبنای شاخصهای چندگانه است.
اگر چه متدهای تصمیم گیری چندشاخصه دارای تنوع تکنیکی گستردهای هستند با این حال این تکنیکها دارای جنبههای مشترک خاص هستند مانند وجود گزینهها، شاخصهای چندگانه، تعارض در بین شاخصها، واحدهای اندازه گیری ناهمگون[۱]، وزن معیارهای تصمیم و ماتریس تصمیم.
فرض کنید تصمیمگیرندهای به دنبال انتخاب یا رتبهبندی m گزینه بر اساس n شاخص میباشد. به طور کلی شاخصها از نظر ماهیت دو نوعند: شاخصهای با ماهیت سود و شاخصهای با ماهیت هزینه. بر این اساس مجموعهی شاخصها (A ) می تواند به دو زیر مجموعه تقسیم شود که بیانگر شاخصهای با ماهیت سود و بیانگر شاخصهای با ماهیت هزینه هستند. بر این اساس یک مدل تصمیم گیری چندشاخصه قابل بیان به شکل زیر است:
رابطه ۲-۳
رابطه ۲-۴
یک مسئله تصمیم گیری چند شاخصه (MADM) را اصولاً میتوان در یک ماتریس تصمیم خلاصه نمود که سطرهای آن گزینههای مختلف بوده و ستونهای آن شاخصهایی هستند که ویژگیهای گزینهها را مشخص می کنند. همچنین سلولهای داخل ماتریس، موقعیت گزینه سطری را نسبت به شاخص ستونی زیربط نشان می دهند. حال اولویتبندی گزینهها، نیازمند یک تکنیک تصمیم گیری است که با تبادل و مصالحه میان شاخصهای مختلف، گزینهای را که دارای موقعیت برتر میباشد، مشخص نماید.
موضوع دیگر، بحث اوزان شاخصهاست، چنانچه به طور طبیعی وزن شاخصها مشخص باشد (مثلاً بدانیم که کلیه شاخصها تأثیر یکسانی در میزان برتری گزینهها دارند و لذا وزن آنها یکسان میباشد)، همین وزن را در محاسبات منظور می شود و در غیر این صورت باید یک تکنیک وزندهی نیز برای تعیین وزن هر یک از شاخصها بکار گرفته شود.
به این ترتیب، هر مسئله تصمیم گیری چندشاخصه با دو مشکل انتخاب تکنیک تصمیم گیری و انتخاب وزندهی روبرو میباشد. هر چند برای هر یک از مراحل، تکنیکهای فراوانی وجود دارد و مشهورترین مرجع موجود در زمینه مدلهای چند شاخصه (MADM)، یعنی کتاب هوانگ و یون(۱۹۸۱) تکنیکهای متعددی را در این زمینه معرفی می کند، لیکن شاید بتوان پرکاربردترین این تکنیکها را به این شرح معرفی نمود:
تکنیکهای متداول تصمیم گیری: مجموع وزنی ساده، رتبهبندی بر اساس تشابه به حل ایدهآل، و حذف انتخاب سازگار با واقعیت
تکنیک متداول وزندهی: حداقل مجذورات، بردار ویژه، آنتروپی شانون .
در این مدلها، انتخاب یک گزینه از بین تعدادی گزینههای موجود از پیش تعیین شده مورد نظر است. تصمیم گیری چند شاخصه در ارزیابی، رتبهبندی و انتخاب گزینهها تصمیمگیرنده را یاری میدهد. در این مسائل همیشه گزینههای محدود و از پیش تعیین شدهای وجود دارد و تصمیمگیرنده انتظار دارد که این گزینهها بر اساس شاخصهای تصمیم مورد ارزیابی، رتبهبندی و یا انتخاب واقع شوند.
علیرغم تنوع بسیار زیاد مدلهای چندشاخصه میتوان جنبههای مشترکی را برای این مدلها بیان کرد:
الف) گزینهها: در مسائل چند شاخصه تعداد محدودی گزینه جهت اولویتبندی و یا دستهبندی مورد بررسی قرار میگیرند، معمولاً واژه گزینه مترادف است با واژه انتخاب، استراتژی، اقدام و یا کاندید.
ب) شاخصهای چندگانه: هر مسئله از نوع چند شاخصه دارای شاخصهای چندگانه میباشد. این شاخصها توسط تصمیمگیرنده ارائه میشوند و یا استراتژیها اولویتبندی میشوند. تعداد شاخصها به ماهیت مسئله بستگی دارد. برای مثال شخصی ممکن است از شاخصهای قیمت، میزان سوخت مصرفی، ایمنی، دوره ضمانت و کیفیت ساخت جهت ارزیابی ماشین استفاده کند در حالی که شخص دیگر ممکن است بیش از ۱۰۰ شاخص را برای انتخاب مکان یک کارخانه مدنظر قرار دهد.
پ) واحدهای بی مقیاس: هر شاخص نسبت به شاخص دیگر دارای مقیاس اندازه گیری متفاوت است. لذا به دلیل با معنی بودن محاسبات و نتایج از طریق روشهای علمی اقدام به بیمقیاس کردن داده ها میشود به گونهای که اهمیت نسبی(ترجیحی) داده ها حفظ گردد.
ت)وزن شاخصها: تمامی متدهای چندشاخصه مستلزم وجود اطلاعاتی است که بر اساس اهمیت نسبی هر شاخص بدست آمده باشد. این شاخصها معمولاً دارای مقیاس ترتیبی یا اصلی هستند. وزنهای مربوط به شاخصها میتوانند مستقیماً توسط تصمیمگیرنده و یا به وسیله روشهای علمی موجود به معیارها تخصیص داده شود. در واقع وزنها میزان اهمیت نسبی هر شاخص را در تصمیم گیری بیان میدارد.
۲-۴-۳- بیمقیاس سازی
در شاخصهای یک ماتریس تصمیم گیری، شاخصهای مثبت و منفی باهم، در یک ماتریس میباشد. در کنار این قضیه شاخصهای کمی دارای یک بعد خاص میباشد، مثل ریال، کیلوگرم، متر و … . به منظور قابل مقایسه شدن مقیاسهای مختلف اندازه گیری، باید از “بیمقیاس سازی” استفاده کرد که به وسیله آن، مقادیر شاخصهای مختلف، بدون بعد شده و جمع پذیر میشوند. راههای مختلفی برای بیمقیاس سازی وجود دارد که برخی از آنها عبارتند از:
۲-۴-۳-۱- بیمقیاس سازی با بهره گرفتن از اقلیدسی
در این نوع بیمقیاس سازی، هر عنصر ماتریس تصمیم گیری را بر مجذور مجموع مربعات عناصر هر ستون، تقسیم می شود؛ یعنی:
رابطه ۲-۵
[شنبه 1399-01-30] [ 08:40:00 ب.ظ ]
|