۲-۵-۲-انتقال بارنامه دریایی به حواله کرد شخص معین

در این نوع بارنامه دریایی، نام شخص با درج عبارت «به حواله کرد» یا عباراتی مانند «فلان شخص یا هر کسی که او تعیین نماید» که متضمن حق انتقال باشد پس از آن ذکر می گردد. مزیت این روش قابل انتقال بودن بارنامه دریایی با ظهر نویسی آن است(امید،۱۳۵۲،ص۱۶۵).

بارنامه دریایی ممکن است به حواله کرد افراد مختلف صادر گردد فی المثل بارنامه می تواند «به حواله کرد» فرستنده، حمل کننده، بانک یا خریدار صادر شود. در تجارت بین المللی اغلب بارنامه ها به حواله کرد بانک صادر می گرد. دلیل این اقدام نیز ارتباط غیر مستقیم خریدار و فروشنده و متفاوت بودن سیستم مبادله پولی است و به لحاظ اینکه شرایط پرداخت وجه بین طرفین ممکن است وصولی یا از طریق اعتبارات اسنادی (ال.سی) باشد در این صورت فروشنده بانک را به عنوان واسطه ای قابل اعتماد انتخاب و با صدور بارنامه به حواله کرد بانک این اختیار را به بانک می دهد تا فقط در صورت پرداخت و تأمین وجه معامله از طرف خریدار با ظهر نویسی بارنامه به نام وی مالکیت قانونی کالا را به ایشان منتقل نماید.

مزیت صدور بارنامه دریایی به این روش در این است که در شرایط «اعتبار اسنادی» (ال.سی) چنانچه خریدار نسبت به تأمین وجه به هر دلیل اقدام ننماید امکان استرداد کالا از متصدی حمل و اعاده مالکیت یا فروش آن جهت وصول مطالبات فرستنده از مشتری وجود خواهد داشت(اسماعیلی،۱۳۶۶،ص۸).

۲-۵-۳-انتقال بارنامه دریایی به صورت حامل

دراین نوع بارنامه مانند اسناد در وجه حامل دارنده آن مالک بارنامه دریایی و در نتیجه مالک کالای مندرج در آن شناخته شده و انتقال آن نیز حسب ماده ۳۲۰ (ق.ت) به صرف قبض و اقباض حاصل می گردد. یک بارنامه ممکن است به یکی از چهار صورت ذیل در وجه حامل تلقی گردد(فخاری،۱۳۷۵،ص۴۶).

۱-در بارنامه صراحتاً عبارت « در وجه حامل» قید شده باشد.

۲-هیچ نامی به عنوان گیرنده یا استفاده کننده قید نشده باشد.

۳-عبارت «حواله کرد» در بارنامه دریایی قید شده لیکن نام کسی که «به حواله کرد» او بارنامه دریایی صادر شده درج نگردیده باشد بدین معنی که صرفاً عبارت «حواله کرد» در بارنامه قید شده باشد.

۴-در صورتیکه در بارنامه دریایی قید «شخص معین» همراه با عبارت «به حواله کرد» ذکر گردیده و آن شخص بدون درج نام شخص خاص ظهر بارنامه دریایی را امضاء نموده باشد.

حامل بودن بارنامه دریایی در جهت رعایت «اصل سرعت» در تجارت معتبر شناخته شده است لکن خطر گم شدن و به سرقت رفتن بارنامه خطر عمده ای است که صاحب اصلی آن راتهدید می کند. در صورتی که در بارنامه «به حواله کرد» چنین خطری مالک را تهدید نمی کند چرا که در این بارنامه تا زمانیکه عمل ظهر نویسی توسط کسی که اسم آن در بارنامه قید شده است انجام نگیرد صرف تصرف باعث ایجاد «حق تصرف» یا «انتقال مالکیت» نخواهد شد(اسمیتونف،۱۹۹۳،ص۵۷۴).

قابل توجه اینکه استنباط برخی از بند ۵ ماده ۶۰ (ق.د) این است که حتماً باید نام گیرنده در بارنامه دریایی قید گردد و با این الزام قانونی صدور بارنامه دریایی در وجه حامل ممنوع است(معلم نیا،۱۳۷۸،ص۱۴۴) در صورتیکه این استنباط صحیح نمی باشد چرا که از یک سو در ماده ۶۱ (ق.د) صریحاً به صدور بارنامه دریایی دروجه حامل اشاره شده است و از سوی دیگر عبارت «تحویل گیرنده» در این ماده لفظ عام بوده و شامل «حامل» نیز خواهد بود.

۲-۶- انواع بارنامه دریایی
بارنامه دریایی از جهت موقعیت کالای موضوع بارنامه  و از جهت وضعیت وکیفیت کالای موضوع حمل وتعدد وسایل حمل بارنامه دریایی متنوع می باشد که در این بخش به سه دسته عمده تقسیم بندی  وتشریح می گردد.

۲-۶-۱- انواع بارنامه از جهت وضعیت و کمیت کالای موضوع حمل
در این مبحث با توجه به چگونگی و نوع کالا، بارنامه‌هایی با ویژگیهای خاصی صادر می‌شود که در ذیل مورد بررسی قرار می‌گیرد.

۲-۶-۱-۱- بارنامه دریایی تمیز یا غیر مخدوش(غیرمشروط)[۱]
روی بارنامه صادره از سوی متصدی حمل و نقل عبارت: « شرط دریافت ظاهری کالا»[۲] درج شده باشد به این معنی است که کالای بارگیری شده بدون عیب و نقص می‌باشد و مختصات، نوع تخلیه تفکیک و تشخیص آنها آسان بوده و مشکلی را ایجاد نمی‌کند. اما اگر متصدی حمل و نقل یا نماینده وی در نحوه بسته‌بندی در وضعیت کالا عیب و نقصی را مشاهده نمایند، برای حفظ حقوق خود شرایط نامناسب را در بارنامه قید می‌کند. زمانی قید مختصات کالا و نحوه بسته‌بندی و تعداد و مقدار آن اهمیت پیدا می‌کند که اختلافی بین متصدی حمل و نقل و صاحب کالا در رابطه با کسری و فقدان آن و خسارات وارده بوجود آید (رمضانی ،۱۳۷۱ ، ص۱۴۴).

این نوع بارنامه به سهولت مورد معامله قرار می گیرد و در عرف تجاری بارنامه تمییز از اعتبار و ارزش بالایی برخوردار است و بوسیله بانکها و تجار مورد معامله قرار می‌گیرد. معمولاً خریداران همیشه متقاضی صدور بارنامه بدون قید و شرط می‌باشند. علت تقاضای خریدار و تأکید مقررات بین‌المللی بر صدور بارنامه بدون قید و شرط این است که خریدار یا گیرنده در معاملات تجارت بین‌الملل ترجیح می‌دهد زمانی وجه قرارداد و یا قیمت کالای در حال حمل را بپردازند که اطمینان داشته باشد اولاً کاملاً آماده بارگیری شده است ثانیاً کالای بارگیری و حمل شده طبق مشخصات قرارداد بوده و از نظر شکل ظاهری و نوع بسته‌بندی عاری از هرگونه عیب و نقص است و الا خریدار منافع خود را در تحویل کالا و اطمینان از سالم رسیدن کالا به مقصد و پرداخت در شرایطی می‌بیند که خطری وی را تهدید نکند.

اصولاً براساس شرایط قرارداد فروش، فروشنده ملزم به پرداخت کرایه حمل است، معمولاً خریدار تقاضای بارنامه قابل معامله و بدون قید و شرط راضی می کند.

این روش تقریباً در مواقعی است که پرداخت از طریق اعتبار اسنادی صورت می‌گیرد و بدون تغییر بکار می‌رود. در چنین معامله‌ای فروشنده متعهد است کالا را در شرایط و بسته‌بندی مناسب تحویل حمل کننده دهد. در بعضی مواقع خریدار ترتیب بازرسی فیزیکی کالا را در نقطه تحویل کالا به حمل کننده می‌دهد. در اغلب موارد خریدار به اطمینان ناشی از صدور بارنامه بدون قید و شرط اکتفا می کند. زیرا صدور چنین بارنامه‌هایی از نظر فروشنده یا فرستنده کالا به معنای انجام تعهدات طبق شرایط قرارداد و تحویل سالم کالا به حمل کننده است و از نظر خریدار یا گیرنده کالا نیز صدور بارنامه بدون قید و شرط حاکی از این است که کالا در زمان تحویل به متصدی حمل و نقل عاری از هرگونه عیب و نقص ظاهری بوده است. لذا در صورت وصول کالا در مقصد بدون شرایط مذکور حمل کننده مسئول خسارات وارده است(اسماعیلی،۱۳۶۶،ص۸).

اگر مقررات صدور بارنامه مبتنی بر مقررات لاهه ۱۹۲۴ یا لاهه ویزبی ۱۹۶۸ و یا هامبورگ ۱۹۷۸ باشد، عمل کننده در مقابل گیرنده کالا در برابر هرگونه صدمه وارده به کالا جوابگو است مگر اینکه وضعیت خسارات طوری باشد که بتواند خود را تبرئه نماید یا در موارد استثنایی که از مسئولیت مبراست، در تشخیص بسته‌بندی نامناسب با شرایط کالا پایین‌تر از استاندارد معمول، ممکن است در پاره‌ای مواقع مورد اختلاف فروشنده و حمل کننده قرار گیرد. برای یافتن راه‌حلی معقول اتاق بازرگانی بین‌المللی با یادگرفتن از تجربیات فرستندگان کالا، واردکنندگان، صادرکنندگان کالا، صاحبان کشتی، بانکداران و بیمه‌گران سه امکان را پیشنهاد نموده‌اند:

۱- فروشنده می‌تواند با دقت بیشتر در مورد ارائه کالا با بسته‌بندی مناسب برای کاهش اختلاف اقدام نماید. ۲- حمل‌کننده می‌تواند منطقاً به نحوه بسته‌بندی و شرایط کالا برخورد کرده و سعی نماید از استفاده نمودن کلمات بی محتوی مثل «کشتی مسؤول نیست» خودداری نماید (چنانکه در مقررات ماده ۴ کنوانسیون ۱۹۲۴ لاهه ذکر شده است). ۳- قبلاً توافقی بین خریدار و فروشنده بعمل آید، مبنی بر اینکه اگر بارنامه‌ای، بدون عیب و شرط نیست ولی اشکالاتی که در بسته‌بندی وجود دارد، بسیار جزئی و قابل اغماض است، آنرا قبول و در شرایط گنجانیده اما بهرحال در هر حمل مسلماً درصدی نقصان و خسارات وجود دارد و نمی‌بایستی انتظار داشت که کالا صد در صد سالم و بدون عیب به دست خریدار برسد(قهرمانیان،۱۳۶۲،ص۵۰).

از جهت اعتبار اسنادی، قید «کلین»[۳] معمولاً در شرایط اعتبار اسنادی توسط بانک خریدار و یا بنابر تقاضای خریدار ذکر می‌شود. در صورتیکه چنین قیدی در بارنامه درخواستی وجود داشته باشد بارنامه باید مقید به آن باشد. اعتبارات اسنادی گشایش یافته از سوی کشورها حتی اگر واردکننده چنین بارنامه‌ای را درخواست ننماید مطابق دستورالعمل‌های بانکی بانک گشایش کننده در شرایط اعتبار نوع بارنامه را «بدون قید و شرط» اعلام می کند(بوالحسنی،۱۳۷۶،شماره۱۶۳،ص۹۹). و بانک حق ندارد به دلیل استفاده از کلمه «کلین» در بارنامه از قبول آن خودداری نماید. اما در صورتیکه در شرایط اعتبار، تصریحی به صدور بارنامه «کلین» نداشته باشد و بارنامه صادره توسط متصدی حمل و نقل دارای قید فوق نباشد و صادرکننده کالا نیز با همان وضع بارنامه را تسلیم بانک نماید، آیا بانک باید بارنامه را رد نماید یا خیر؟ در این رابطه دو نوع نظر می‌توان داد: نظر اول اینکه سکوت اعتبار در باب صدور بارنامه بدون قید و شرط، در واقع همان تصریح آن است و فقط در مورد تصریح چنین امری استحکام بیشتری پیدا می‌کند و سکوت به منزله آن است که باید بارنامه بدون قید و شرط تسلیم شود، پس اگر در این مورد صادرکننده بارنامه‌ای تسلیم نمود که بدون قید تمییز بود بانک باید آنرا رد نماید و بارنامه تسلیمی صادرکنندگان معتبر نخواهد بود. نظر دوم این است که بپذیریم که سکوت اعتبار در باب صدور بارنامه بدون قید و شرط به معنای آن است که در تسلیم بارنامه نیز قید تمییز ضرورت ندارد. پس اگر صادرکننده بارنامه‌ای تسلیم بانک نموده که تصریحی در باب فوق نداشت، بانک باید آنرا بپذیرد. آنچه مسلم است در فرض سکوت، صدور بارنامه معیوب[۴] مورد ایراد بانک خواهد بود و بارنامه را رد خواهد کرد، زیرا اعتبار چنین مجوزی را تصریح ننموده است. در باب صدور بارنامه تمییز در فرض فوق نیز بدیهی است که بانک آن را خواهد پذیرفت، اما اگر بارنامه دارای هیچ قید نباشد و به سکوت برگزار کرده باشد به نظر می‌رسد بانک حق ندارد بارنامه را رد نماید، زیرا هیچ مخالفتی با شرایط و مقررات اعتبار ندارد و در شرایط اعتبار نیز تصریحی بر وجود تمییز نداشته است. البته در این خصوص منظور این نیست که بارنامه‌ای که قید تمییز را ندارد به معنای تمییز تلقی شود، بلکه برعکس بارنامه‌ای که قید مذکور را ندارد ممکن است غیر تمییز تلقی شود، کما اینکه اگر در شرایط اعتبار قید تمییز تصریح شده باشد، باید بارنامه مقید به قید تمییز گردد و سکوت در بارنامه هرگز به معنای بارنامه تمییز تلقی نمی‌شود.

اما در فرض مساله که اعتبار تصریحی به بارنامه تمییز ننموده است، صادرکننده ملزم به ارائه بارنامه با قید تمییز نمی‌باشد. بنابراین باید مدنظر داشت که تجزیه و تحلیل سکوت و عدم تصریح برخی از قیود در اعتبار با سکوت همان قید در بارنامه ممکن است متفاوت باشد(بوالحسنی،۱۳۷۶،شماره۱۶۶،ص۹۹).