پایان نامه مدیریت دانشگاهی : خرید در بازارچه های مرزی
 
یکی از انواع گردشگری خرید که در دهه های  اخیر توجه زیادی را به خود جلب کرده ، خرید در بازارچه های مرزی[۱] است . این نوع خرید در نزدیک مرزهای بین المللی اتفاق می افتد و سه عامل مزیت قیمتی ، کالاهای مورد نظر و مقاصد انتخاب شده بر ان تاثیر می گذارند که البته این سه عامل بر تمام مقاصد خرید تاثیر گذارند (تیموتی ۲۰۰۶، ) .

این نوع گردشگری خرید نوعی از خرید خارجی یا بیرون از خانه است که به خرید گردشگری بیرون از مرزهای استانی ، منطقه ای و یا بین المللی اشاره دارد .

۹-۲  مرز
اخرین حد قلمرو زمینی ، دریایی ، هوایی و زیر زمینی هر کشور را مرز آن کشور گویند(مرکز مطالعات خلیج فارس ، ۱۳۷۸) . مرزها نقاط تحدید کننده کشورها و قلمروهای بین المللی هستند . مرزها بعضا مانعی بر سر راه افکار ، کالاها و انسانها هستند  . گردشگری را به معنای عبور از مرزهای بین المللی دانسته اند . اتحادیه اروپا با وضع قوانینی محدودیتهای قانونی و سیاسی مرزهای قاره اروپا را بر داشته و حتی واحد پول یکسانی برای تمام اعضای خود پیشنهاد کرده که این اقدام در جهت توسعه و رونق تجارت کشورهای عضو بوده است . با اتخاذ راهکارهایی می توان مرزهای بین المللی را به عاملی برای توسعه ، اشتغال و امنیت ساکنین و بومیان کشورها تبدیل کرد . رونق و توسعه مرزها اثار خود را تا قلب مرکز می گذارد و ضریب تکاثری به وجود امده تمام کشور را تحت تاثیر قرار می دهد .

 

مرزها را می توان به موارد زیر تقسیم بندی کرد(فرماندهی مرزبانی ناجا ، ۱۳۷۸) :

۱-۹-۲مرزها از نظر تعیین خط مرز :
 

مرزهای هندسی[۳]:
در جایی که با بهره گرفتن از عوارض طبیعی امکان تعیین مرزها وجود ندارد از مختصات جغرافیایی برای مرز بندی کشورها استفاده می شود( مرز کانادا و امریکا)

مرزهای طبیعی:
در این نوع مرز بندی تعیین مرزها از طریق عوارض طبیعی انجام می پذیرد که خود بر دو نوع زمینی و دریایی است  (مرز عراق و ایران)

مرزهای هوایی (فضایی) :
مرزهایی که در امتداد خط قائم از مرزهای زمینی یا دریایی به سمت بالا تا بی نهایت ادامه دارد و نحوه استفاده از آن به توان و تکنولوژی مربوطه بستگی دارد .

۲-۹-۲ مرزها از نظر شکل گیری
 

مرزهای پیشتاز :
مرزهایی که از قدیم وجود داشته اند و حال نیز مورد قبول دو کشور همسایه هستند مانند مرز بین کانادا و الاسکا که به هنگام مرز بندی فاقد سکونت بوده و به مرور زمان جمعیت در آن سکنی گزیده اند .

 

 

مرزهای طبیعی :
مرزهایی که با بهره گرفتن از جغرافیای طبیعی منطقه و پدیده های طبیعی تعیین شده اند و کمتر مورد اختلاف هستند مانند مرز ایران با عراق یا مرز ایران با ترکیه

مرزهای تطبیقی :
مرزهایی که با توجه به جغرافیای انسانی منطقه و الگوهای فرهنگی و قومی تعیین شده اند که نمونه بارز ان مرز بین هندوستان و پاکستان است که منطقه هندونشین را کاملا جدای از منطقه مسلمان نشین قرار داده اند .

مرزهای متروکه :
مرزهایی که اعتبار خود را از دست داده اند اما اثار انها هنوز باقی است مثل مرز سومالی و بریتانیا با اتیوپی

۳-۹-۲مرزهای غربی
از میان مطالعات مربوط به مرزهای ایران می توان به مطالعات منظم ارتش در سال ۱۳۲۰ و از ان جمله کارهای خوب رزم ارا اشاره کرد ، او تمام مرزهای ایران را از حیث جغرافیای سیاسی و قومی به خوبی بررسی کرده است .

مرزهای غربی به طور عمده از دو بخش تشکیل شده اند :

بخش شمالی شامل قسمتهای جنوبی استان اذربایجان غربی و تمام محدوده استان کردستان و بخش جنوبی شامل استان کرمانشاه مرزهای جنوب غربی ایران شامل استان ایلام و محدوه استان خوزستان است(رزم ارا : ص ۱۹) . مرزهای غربی ایران با کشورهای ترکیه و عراق و بخشی از اذربایجان هم مرزند . در سراسر این مرز برای فرار از بیکاری ، قاچاق و ناامنی می توان از ایجاد بازارچه های مرزی  استفاده کرد . شرایط سیاسی و اقتصادی منطقه خاورمیانه-منطقه حساسی که قلب دنیا[۱۱] نام دارد – را در تسهیل روابط تجاری بین کشورها می توان دخیل شمرد.  کردستان عراق به عنوان یک منطقه نیمه مستقل و خود مختار در شمال کشور عراق قرار گرفته که بعد از سال ۱۹۹۱ توانسته استقلال خود را به دست اورد . رونق اقتصادی و سیاسی این قلمرو، منطقه تجاری مطلوبی را برای کردستان ایران به وجود اورده که علاوه بر مبادلات تجاری ، نیروی کار قابل توجهی را نیز به خود جذب کرده است . کردستان عراق از حیث همجواری با شهرهای مرزی بانه و مریوان در کردستان ایران ، موتور محرکه ای  قوی برای تجارت ، صادرات و واردات در مرز این شهرها به حساب می اید ،  ایجاد گمرکات و بازارچه های مرزی در این شهرها نیز کار معقول و حساب شده ای به نظر می رسد .

۱۰-۲ بازارچه های مرزی
بازارچه های مرزی محوطه ای محصور در نقاط صفر مرزی و در جوار گمرکات مجاز به انجام تشریفات ترخیص کالاها یا مکانهایی که طبق تفاهم نامه منعقده بین جمهوری اسلامی ایران و کشورهای همجوار تعیین می شود و اهالی دو طرف مرز می توانند محصولات محلی خود رابا رعایت مقررات صادرات و واردات جهت داد و ستد در این بازارچه ها عرضه کنند (سازمان مدیریت و برنامه ریزی،۱۳۸۰،ص ۱۱۱) .

این تعریف از بازارچه های مرزی به خوبی نقش انها را در عاملی برای صادرات و واردات کالاهای مرز نشینان روشن می سازد . اولین بازارچه مرزی ساری سرو در بازرگان ، هم مرز با ترکیه بود که در سال ۱۳۶۷ تاسیس شد . از سال ۱۳۶۸ تا سال ۱۳۷۳ اقداماتی جهت گشایش بازارچه های رازی و سرو انجام گرفت . روند قانونی کردن بازارچه های مرزی در تاریخ ۱۱/۵/۱۳۷۱ توسط هیات وزیران وقت اغاز شد . در نهایت ماده ۲۲ قانون صادرات و واردات در سال ۱۳۷۴ به تصویب هیات وزیران رسید و تعداد ۴۲ بازارچه مرزی در مرزهای ایران گشایش یافت(عاشری و همکاران ، ۱۳۹۱) . در جدول زیر تمام بازارچه های مرزی ایران همراه با استانهای مربوط امده است :

         جدول شماره ۴-۲ : لیست بازارچه های مرزی ایران

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ردیف
نام بازارچه
محل بازارچه
نام استان
کشور هم مرز بازارچه
۱
تمرچین
پیرانشهر
اذربایجان غربی
عراق
۲
قاسم رش
سردشت
اذربایجان غربی
عراق
۳
صنم بلاغی
پلدشت
اذربایجان غربی
نخجوان
۴
ساری سو
بازرگان
اذربایجان غربی
ترکیه
۵
رازی
مرز رازی
اذربایجان غربی
ترکیه
۶
سرو
مرز سرو
اذربایجان غربی
ترکیه
۷
اشنویه
اشنویه
اذربایجان غربی
عراق
۸
جلفا
مرز جلفا
اذربایجان شرقی
اذربایجان
۹
نور دوز
مرز نور دوز
اذربایجان شرقی
ارمنستان
۱۰
سیران بند
بانه
کردستان
عراق
۱۱
باشماق
مریوان
کردستان
عراق
۱۲
سیف
سقز
کردستان
عراق
۱۳
شوشمی
پاوه
کرمانشاه
عراق
۱۴
شیخ صالح
جوانرود
کرمانشاه
عراق
۱۵
پرویز خان
قصر شیرین
کرمانشاه
عراق
۱۶
تیله کوه
سر پل ذهاب
کرمانشاه
عراق
۱۷
خسروی
خسروی
کرمانشاه
عراق
۱۸
مرکز تجاری قطر
بوشهر
بوشهر
قطر
۱۹
کنگان
کنگان
بوشهر
 
۲۰
میلک
زابل
سیستان و بلوچستان
افغانستان
۲۱
میر جاوه
میر جاوه
سیستان و بلوچستان
پاکستان
۲۲
کوهک
سراوان
سیستان و
پاکستان
۲۳
پشینین
ایرانشهر
سیستان و بلوچستان
پاکستان
۲۴
پسابندر
بندر پسابندر
سیتان وبلوچستان
پاکستان
۲۵
دوغارون
مرز دوغارون
خراسان
افغانستان
۲۶
باجگیران
مرز باجگیران
خراسان
ترکمنستان
۲۷
میل ۷۳
بیرجند
خراسان
افغانستان
۲۸
دو کوهانه
نهبندان
خراسان
افغانستان
۲۹
یزدان
یزدان
خراسان
افغانستان
۳۰
بازارچه پل
اینچه برون
گلستان
ترکمنستان
۳۱
استارا
استارا
گیلان
اذربایجان
۳۲
پیله سوار
اردبیل
اردبیل
اذربایجان
۳۳
پارس اباد
اردبیل
اردبیل
اذربایجان
۳۴
بازارچه گرمی
اردبیل
اردبیل
اذربایجان
۳۵
ابادان
ابادان
خوزستان
عراق
۳۶
خرمشهر
خرمشهر
خوزستان
عراق
۳۷
بندر جاسک
جاسک
هرمزگان
 
۳۸
جزیره هرمز
جزیره هرمز
هرمزگان
 
۳۹
منطقه تیاب
تیاب
هرمزگان
 
۴۰
بندر کنگ
کنگ
هرمزگان
 
۴۱
مهران
مهران
ایلام
عراق
۴۲
میل۷۵
بیرجند
خراسان
افغانستان
          منبع : عاشری و همکاران ۱۳۹۱

۱-۱۰-۲ اهداف تشکیل بازارچه های مرزی
در سال ۱۳۶۱ سازمان تعاونیهای کشور تصمیم به تشکیل تعاونیهای مرزی و ایجاد بازارچه های مرزی گرفت که عمده اهداف ان به شرح زیر است :

امکان استفاده بهتر از مبادلات مرزی برای مرز نشینان و توزیع صحیح کالا
سوق دادن مرزنشینان از قاچاق به سمت یک فعالیت مثبت اقتصادی
شکستن بازار سیاه مواد غذایی و کالاهای ضروری در مناطق مرزی
جلوگیری از مهاجرت مرز نشینان به شهرها به دلیل عدم وجود اشتغال
بهبود وضع مردم منطقه از طریق تامین درامد برای انان
تامین مواد اولیه کارخانجات صنعتی
رونق صنایع کوچک و تازه تاسیس
صرف درامدهای مرزی در جهت محرومیت زدایی از منطقه
ایجاد اشتغال و رونق بازرگانی داخلی و خارجی
ایجاد درامد ارزی و ریالی(سازمان مدیریت و برنامه ریزی ، ۱۳۸۰، ۱۱۰)
۲-۱۰-۲  مزایا بازارچه های مرزی
 

ایجاد اشتغال در مناطق مرزی
گردش نقدینگی
جریان داد و ستد تجاری
تامین امنیت اقتصادی
تامین امنیت سیاسی مرزهای زمینی
تامین امنیت اجتماعی
افزایش تولید
افزایش سرمایه گذاری محلی خارجی
افزایش رفاه در مناطق مرزی (سازمان مدیریت و برنامه ریزی ، ۱۳۸۰: ۱۱۰)
 

۳-۱۰-۲  مشکلات تجارت خارجی از طریق بازارچه های مرزی
 

عدم تمرکز نهادهای ذی ربط در برخی از بازارچه ها
فقدان امکانات رفاهی و سکونتی مناسب و یا حصارکشی و الات توزین و بارکشی در محدوده بازارچه
ابهامات قانونی در صدور و ورود کالا در بازارچه های مرزی
عدم وجود امکانات بسته بندی مناسب در محل
حضور نهادهای ذی ربط در محل بازارچه
روابط دیپلماتیک کشور مبدا با همسایگان
عدم تطابق قوانین بازارچه با شرایط حاکم بر بازارچه برای نمونه تعداد متقاضیان بازارچه
هزینه های گمرکی بالا کارایی پیله وران مرزی را پایین اورده است .(سازمان مدیریت و برنامه ریزی ، ۱۳۸۰: ۱۴۲-۱۴۳)
۴-۱۰-۲ قوانین بازارچه های مرزی
 

صادرات کالا در بازارچه های مرزی با ارائه تعهدنامه کتبی صادرکننده که به تایید مسئول بازارچه رسیده باشد ، قابل انجام بوده و نیازی به ارائه تعهد ارزی ندارد .
ورود و خروج کالا در بازارچه های مرزی صرفا با ارائه فاکتور فروش غرفه های بازارچه های مرزی کشور مقابل امکان پذیر بوده و نیازی به ارائه مدارکی از قبیل پرفرما و بارنامه حمل نداشته و ثبت اماری در محل هر بازارچه توسط نماینده وزارت بازرگانی انجام خواهد شد .
ورود هر نوع کالا از طریق بازارچه های مرزی موکول به صدور کالا بوده و در هر سال ارزش کالاهای قابل صدور هر یک از بازارچه ها بسته به اینکه امنیتی باشد یا عادی به ترتیب ۱۰ و ۵ میلیون دلار خواهد بود و به همان میزان نیز حق واردات کالاهای مجاز را دارند
کلیه کالاهای مجاز در بازارچه ها قابل داد و ستد می باشند .
کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی ساکن در محدوده بازارچه ها حق فعالیت در بازارچه ها را دارند .
به منظور ایجاد تاسیسات مورد نیاز گمرک در بازارچه های مرزی مبلغ یک میلیارد ریال از محل اعتبارات پیش بینی نشده در اختیار گمرک ایران قرار می گیرد تا پس از مبادله موافقت نامه با سازمان برنامه و بودجه هزینه شود .
ان دسته از بازارچه های مرزی که با مجوز مقامات و مراجع ذی صلاح ایجاد شده اند در صورت موافقت ریاست جمهوری مشمول این مقررات خواهند بود (سازمان مدیریت و برنامه ریزی ، ۱۳۸۰: ۱۱۳) .
 

۱۱-۲ اجزای گردشگری خرید
سه محرک اصلی برای سفر به قصد خرید وجود دارد که شامل کالای مورد نظر، مزیتهای قیمتی و مقصد انتخاب شده می باشد (شکل ۲-۲) (تیموتی ۲۰۰۶، ۴۳) . اگر چه این سه عامل در ظاهر جدا ازهم هستند اما در واقع یکدیگر را تقویت می کنند و حضور انها در کنار هم باعث ایجاد یک مقصد خرید محبوب می گردد .

 

شکل ۲-۲ : عوامل موثر بر انتخاب یک مقصد خرید

کالا 

Ø     کالاهای خاص

Ø     سوغاتی/صنایع دستی

Ø     کالاهای معاف از مالیات