بر اساس سرشماری ملی بنگاه های خرده فروشی ۲۰۰۶ که توسط شرکتMJ  اروین و همکاران انجام شده بود، تا تاریخ ۳۱ دسامبر ۱۳۷۷۲،۲۰۰۶ جایگاه خرده فروشی بنزین در کانادا مشغول به فعالیت بوده اند( تقریبا ۲/۴ خروجی به ازای هر ۱۰ نفر) این تعداد نسبت به جایگاه های سال ۱۹۹۰ ( که تقریبا ۲۲ هزار بود) ۳۶ درصد کاهش را نشان می دهد.
سهمیه بندی شبکه ها در کانادا از دهه ۱۹۸۰ شروع شد. این سهمیه بندی به خاطر ظرفیت بیش از حد در بخش خرده فروشی صنعت بود. بر اساس تحقیق صورت گرفته توسط شرکت مشاوره اقتصادی گاردنر پینفولد و MJ اروین و همکاران در سپتامبر ۲۰۰۵، این سهمیه بندی منفعت فراوانی از جهت افزایش فروش داشته است.

خرده فروشی بنزین در کانادا از یک خدمت در کنار تعمیر اتومبیل به یک پمپ بنزین با ارائه خدماتی از قبیل رستوران ها تغییر یافته است. عرضه کالاها و غذاها به جای خدمات تعمیر اتومبیل از اهمیت حیاتی برای رقابت و اعتبار یک پمپ بنزین برخوردار است. یکی از دلایل عمده تبدیل خدمات این بوده است که حاشیه سود فروش یک لیتر بنزین برای جبران هزینه های عملیاتی و بازده منطقی یک پمپ بنزین ها بسیار اندک می باشد. این تحقیق به این نتایج رسیده است : اتومبیل ها مسافت های طولانی تری را بین پمپ بنزین ها طی می کنند ، این اتومبیل ها نیاز به تعمیرات کمتری دارند، گارانتی های طولانی تری دارند،کارایی سوخت بالاتری دارند و به شدت به فروشنده اتومبیل متکی می باشند. همچنین به وجود آمدن فروشگاه های تخصصی اتومبیل و هایپر مارکت ها نیز در این روند نقش قابل توجهی داشته است.

ساختار بازارهای بنزین کانادا

عرضه بنزین در کانادا عمدتا از طریق ۱۶ پالایشگاه که تحت ۱۰ سازمان پالایشگاهی عمل می کنند، می باشند. سرشماری شرکت MJ اروین و همکاران عوامل زیر را در بنزین کانادا بر می شمارد:

پالایشگاه ها و فروشندگان ادغام شده
فروشندگانی که ساختار عملکردی آن ها شامل یک یا چند پالایشگاه نیز می باشد در کانادا ۱۰ سازمان پالایشگاهی – فروشنده تحت عنوان ۱۶ پالایشگاه به عرضه بنزین مشغول می باشند.

فروشندگان غیر پالایشگاهی
فروشندگانی که بنزین خود را از پالایشگاه های دیگر(جهت فروش) خریداری می کنند این گروه شامل موارد زیر می باشند:

توزیع کنندگان منطقه ای: یک فروشنده مستقل که تعدادی پمپ بنزین در اختیار داشته و تحت یک برند مشهور (معمولا برند پالایشگاهی) و بر اساس توافق نامه فعالیت می کنند.
فروشندگان عمده: فروشنده ای که ماهیتا کالای اولیه اش بنزین بوده وزنجیره ای از پمپ بنزین ها را تحت برند خویش مدیریت می کند
واسطه عمده فروشی که بنزین را از پالایشگاه ها خرید و به فروشندگان خرده فروشی مستقلی که دارای برند شناخته شده ای نیستند، می فروشد.
کنترل قیمت ها در سطح خرده فروشی بر اساس قراردادهای دو جانبه مالکیت تعیین می شود . پالایشگاه ها قیمت را در دو نوع پمپ بنزین کنترل می کنند: پمپ بنزین هایی که تحت مالکیت و اداره پالایشگاه می باشند و پمپ بنزین های تحت مالکیت پالایشگاه که به اجاره داده شده اند. ۲۹ درصد پمپ بنزین ها تحت کنترل قیمتی یکی از ۱۰ سازمان پالایشگاهی می باشند. ۷۱ درصد باقیمانده قیمت خود را کنترل می کنند که شامل فروشندگان سنتی و غیر سنتی می باشند.

پمپ بنزین های مستقل که بیشترین تاثیر را بر روند بازار فروش دارند،فروشندگان عمده هستند. حدود ۱۴۳۳ پمپ بنزین در کانادا در اختیار فروشندگان عمده قرار دارند( کمتر از ۱۰ درصد تعداد کل بازاز) . یک فروشنده عمده فروشنده ای غیر سنتی است که منبع درآمدش از کالاهایی به جز بنزین می باشد. گزارش MJ اروین و همکاران بیان می دارد که این فروشندگان عمده عموما قادر به تاثیرگذاری بر قیمت بنزین می باشند ، زیرا آنها حجم بالایی از بنزین را فروخته و هزینه عملیاتی پایینی بر هر لیتر بنزین متحمل می شوند.

-۳-۵- بررسی بازارهای خرده فروشی بنزین در اندونزی

صنعت پایین دستی نفت و گاز اندونزی یک صنعت کاملا توسعه یافته است. توسعه این بخش به شدت متاثر از سیاست در زمینه نفت و گاز از ساختار انحصاری به سوی رقابتی می باشد. این تغییر به وضوح در قانون سال ۲۰۰۱ در مورد نفت و گاز ( که جایگزین قانون سال ۱۹۷۱ شد) دیده می شود،که در آن نقش بخش خصوصی تعریف شده است. شکل این تغییر به صورت طبقه بندی بین عملکرد دولت( به عنوان سیاست گذار) ، تنظیم کننده ، عامل فروش،تفکیک زنجیره  تجاری به ند فعالیت و آزاد سازی بخش پایین دستی نفت و گاز است.

در خصوص تفکیک فعالیت های تجاری، در قانون ذکر شده است که نهادهای تجاری که فعالیت بالا دستی دارند از فعالیت در پایین دستی منع شده اند  و بر عکس . با این وجود قانون خاصی برای تفکیک فعالیت های پایین دستی از هم وجود ندارد. قانون فعالیت های پایین دستی را شامل این موارد می داند:

در عمل دولت طبق قانون چهار نوع مجوز صادر می کند. این مجوزها برای فراورش، حمل و نقل،ذخیره سازی و فروش می باشد. هر بنگاه تا جایی که مخالف قانون نباشد می تواند چندین مجوز هم داشته باشد بنابراین حد و مرز مشخصی برای شناسایی ادغام عمودی در صنایع پایین دستی وجود ندارد. به عنوان مثال می توان شرکت فرآوری پرتامینا را به عنوان یک شرکت دولتی مثال زد. تعدادکارخانجات این شرکت در اندونزی ۶ عدد با ظرفیت MBOPD103(1030 بشکه در روز) می باشد . در حالی که تعدا مجوزهای ذخیره این شرکت ۲۳ ، مجوزهای حمل و نقل ۴۴، فروش عمومی ۱۴ و فروش محدودش ۳۶ عدد می باشند. در میان سایر شرکت ها فقط پرتامینا است که به خاطر ماهیت دولتی بودن و اینکه قبل از اجرای قانون سال ۲۰۰۱ به عنوان یک شرکت واحد عمل می کرد، دارای چندین ادغام عمودی از فراورش تا فروش می باشد. این در حالی است که این شرکت مالکیت زیر ساخت های نفت و گاز اندونزی را نیز در اختیار دارد.

تا قبل از اجرای قانون سال ۲۰۰۱ فعالیت های پایین دستی تماما در اختیار شرکت پرتا مینا بود . به گونه ای که حمل و نقل و فروش فرآورده های نفتی توسط این شرکت انجام می شد. اما پس از اجرایی شدن این قانون، عاملان فعالیت های پایین دستی می توانستند یک خط توزیعی را انتخاب کنند که در آن مزیت دارند. به عنوان نمونه شرکت آنکا کیمیا رایا

را می توان نام برد که محصولات عرضه شده اش در داخل از طریق واردات تامین می کند. از این رو حمل و نقل و ذخیره سازی فرآورده هایش نیز در اختیار خودش می باشد.این شرکت هیچ پمپ بنزینی را در اختیار ندارد؛ زیرا محصولاتش فقط به مصارف صنعتی می رسد

از دیگر نمونه ها می توان شل و پتروناش را نام برد. هر دو این شرکت ها فرآورده های نفتی را از پرتامینا و کارخانجات خودشان عرضه می کنند.این دو شرکت برای حمل و نقل و ذخیره سازی از روش اجاره ای استفاده می کنند. در حالی که محصولاتشان را از طریق پمپ بنزین های خودشان به دست مصرف کننده می رسانند.

انجام معاملات تجاری بین فراورش، حمل و نقل ، ذخیره سازی و فروش ، بر اساس شرایط هر فعالیت صورت می گیرد. توزیع کننده مستقل می تواند بر اساس توافق از مکالمات بخش دیگر استفاده کند. تا کنون هیچ تعارضی در بین فعالان بخش های مختلف پیش نیامده است. مشکلاتی که در زمینه تبعیض قیمت و خدمات به وجود می آید. توسط دو طرف درگیر حل می شود. از جنبه قانونی دستور خاصی در زمینه تجارت بین خطوط توزیعی کالاها وجود ندارد. اما در صورت وجود رفتارهای ضد رقابتی در خط توزیع، این رفتارها را می توان به[۱]KPPU گزارش کرد و تخلفات را از آنجا پیگیری نمود.

در اندونزی سه نوع سیستم در زمینه پمپ بنزین هایی که پایین دستی بنزین را انجام می دهند وجود دارد. مالکیت کارخانه – مدیریت فروشنده یا[۲]CODO، مالکیت کارخانه یا[۳]COCO و مالکیت فروشنده – مدیریت فروشنده یا[۴]DODO.

رایج ترین نوع پمپ بنزین ها بدین گونه است که پمپ بنزین در مالکیت عامل تجاری یا فروشنده بوده ولی با این وجود شرکت پرتامینا قرارداد دارد. ۹۸ درصد پمپ بنزین ها به این صورت اداره می شوند.

گونه دیگر پمپ بنزین ها مربوط به شرکت های مانند شل و پتروناس می باشند(CODO)نیز مربوط به پرتامینا می باشد. قیمت در پمپ بنزین ها ثابت بوده و همان قمیتی است که توسط دولت به طور خاص برای پایین دستی یارانه ای تعیین شده است. برای فروش بنزین غیر یارانه ای، قیمت توسط فروشنده و بر اساس قیمت در بازارهای بین المللی تعیین می شود.

در حال حاضر تنها سه شرکت برای پایین دستی بنزین در اندونزی وجود دارند که عبارتند از پرتامینا، شل و پتروناس. از یک سو این باعث می شود که رقابت بر سر نوع خدمات، کیفیت و قیمت فروش بیشتر شود ولی از سوی دیگر از آنجایی که ۷۰ درصد بنزین به صورت یارانه ای و فقط توسط پرتامینا عرضه می شود این رقابت به طور کامل مورد دلخواه مصرف کنندگان نیست.

بررسی ساختار بازار بنزین در تایوان

آزاد سازی بازار بنزین در تایوان به صورت مرحله به مرحله انجام شده است. اولین مرحله آزاد سازی فروش های پایین دستی بوده و پس از آن آزاد سازی فعالیت های بالا دستی و در نهایت آزاد سازی واردات محصولات و فرآورده های نفتی بعد از تصویب قانون مدیریت بنزین در اکتبر ۲۰۰۱ بازار بنزین داخلی از تاریخ ۲۶ دسامبر ۲۰۰۱ کاملا آزاد شده است. ساختار عرضه داخلی بنزین عمدتا شامل موارد زیر می باشد:

پالایشگاه ها:
یک بازار انحصار دو جانبه شامل شرکت CPC تایوان و شرکت پتروشیمی فورماسا (FPCC)به ترتیب با سهم های ۷۵% و ۲۵% این دو شرکت در حال حاضر نفت پالایش شده وارد نمی کنند.

توزیع کنندگان بنزین:
تعداد ۱۹۶ توزیع کننده بنزین بر اساس آمار در تایوان مشغول به فعالیت می باشند ولی از این تعداد تنها یکی مقیاس کافی برای چانه زنی در قراردادهای عرضه با عرضه کنندگان داشته و مالک وسائل حمل و نقل برای جابجایی فرآورده های خود می باشد.

عاملان پمپ بنزین:
این سطح از بازار در حال حاضر تا حدودی متمرکز می باشد. از کل ۲۶۵۶ عامل داخلی، تعداد ۶۵۳ عدد بخشی از شبکه پمپ بنزنی های CPC و ۱۵۰ عدد مربوط به FPCC می باشند . ۱۰ زنجیره بزرگتر پمپ بنزین ها حدود ۵۷% و پمپ بنزین های مستقل ۴۳% کل پمپ بنزین ها را تشکیل می دهند. این بخش نشان دهنده روندی به سوی یکپارچه شدن نشان می دهد.

تلاش دولت برای نظارت بر صنعت فرآورده های نفتی در ۶ قسمت خلاصه می شود:

کنترل امنیت انبارهای فرآورده
یک سیستم اطلاع رسانی کارا در مورد قیمت فرآورده ها
کمک و یارانه ها بر فرآورده ها
آمار فرآورده ها
کنترل کیفیت فرآورده ها
خطوط لوله انتقال فرآورده ها
بررسی ساختار بازار بنزین در کویت

پس از آنکه دولت کویت در سال ۲۰۰۰ تصمیم به خصوصی سازی خرده فروشی بنزین گرفت،تلاش های فراوانی در این جهت صورت پذیرفت. در۱۶ ژوئن ۲۰۰۴ مجوز ایجاد اولین شرکت خصوصی به نام «الاولا» توسط شرکت ملی نفت کویت(KNPC

[۵]) را صادر کرد.

بر این اساس ، این شرکت مالکیت و اداره ۴۰ ایستگاه سوخت رسانی را در فاز اول قرارداد و با سرمایه ای معادل ۷/۲۷ میلیون دینار کویت از آن خود کرد. در ۱۱ آوریل ۲۰۰۵ نیز KNPCتصمیم به صدور مجوز برای ایجاد دومین شرکت خصوصی گرفت که طی قرارداد امضا شده ، مالکیت و اداره ۴۰ ایستگاه سوخت رسانی دیگر نیز این به شرکت واگذار گردید.تا پایان همین سال مجوز واگذاری مالکیت ۴۰ ایستگاه باقیمانده نیز به بخش خصوصی ضادر شد. انتقال مالکیت این ایستگاه ها به گونه ای بوده است که این معامله با ۱۵ درصد تخفیف برای شرکت خصوصی انجام شده و در نهایت KNPCمالک ۲۴ درصد سرمایه هر کدام از این شرکت ها می باشد. هدف از این خصوصی سازی ایجاد رقابت در عرضه بنزین و ارائه خدمات بهتر به مشتریان بود. بر این اساس این شرکت های خصوصی بنزین را از دولت خریده و به قیمت پیشنهادی خود – که البته قیمتی رقابتی می باشد- به دست مصرف کنندگان نهایی می رسانند. بنابراین دولت در تعیین قیمت خرده فروشی بنزین دخالت زیادی نداشته واین قیمت به گونه ای رقابتی توسط شرکت های خصوصی تعیین می شود. البته دولت نقش نظارتی خود را بر عرضه بنزین همچنان حفظ کرده است.

۱-۳-۸- بررسی ساختار بازار بنزین در مالزی

فروش بنزین در مناطق شهری مالزی در ابتدا توسط شرکت های فروشنده اتومبیل و یا تعمیر کاران خودرو صورت می گرفت. با این وجود در مناطق روستایی بنزین در فروشگاه های روستایی انجام می شد.

در طی این دوره تقریبا عرضه بنزین توسط دو شرکت Shell و Esso انجام می شد. با افزایش واردات اتومبیل از انگلستان و نیاز بیشتر به سوخت در بخش حمل و نقل، به تدریج تعداد ایستگاه های خدمات رسانی( پمپ بنزین هایی که در آنها خدماتی از قبیل تعویض روغن ، فروشگاه ها، نماز خانه برای مسلمانان و … نیز عرضه می شد)و نحوه عرضه ( به صورت پمپ های الکتریکی) بهبود یافت. به دنبال این از آنجا که هزینه احداث این ایستگاه ها و ارائه خدمات جدید بالا بود تمامی این ایستگاه ها تحت برند شرکت های بزرگ نفتی و با کمک مالی آنها احداث می شد. مالکیت این ایستگاه ها یا در اختیار طرف معامله ای بود که اداره آنجا را انجام می داد و یا در اختیار خود شرکت های نفتی. امروزه نیز در کنار فروش بنزین و روغن موتور ، ایستگاه های خدماتی، خدماتی از قبیل مکانیکی،کارواش، فروشگاه های کوچک ، سرویس های بهداشتی ، تلفن خانه و … را نیز ارائه می دهند.

پس از انقلاب ایران در سال ۱۹۷۹ ، مالزی با اولین بحران کمبود سوخت خود مواجه شد. از این رو شرکت ملی نفت مالزی ، پتروناس[۶]،که در مالکیت دولت بود، وارد بخش خرده فروشی سوخت شد. در۱۹۸۲ این شرکت در کنار شرکت های موجود به طور مستقیم وارد عرصه خرده فروشی سوخت شد. در سال ۱۹۸۳، دولت مکانیزم واگذاری را تصویب کرد که طی آن کنترل قیمت خرده فروشی سوحت کاملا در اختیار دولت قرار می گرفت.

در صنعت خرده فروشی سوخت مالزی هفت شرکت عمده وجود دارد. سه شرکت اصلی عبارتند از Shell و Esso و petrona که در رقابتی تنگاتنگ در بخش بالادستی و پایین دستی صنعت نفت مالزی حضور دارند. سه شرکت جدید دیگر که با یکدیگر رقابت می کنند عبارتند از BP،Caltexو  Mobil ، جدیدترین شرکت موجود Fina است که از اوایل دهه ۱۹۹۰ وارد این صحنه شده است. با تمام این اوصاف بر اساس گزارش های دولتی مالزی،در سال های اخیر حاشیه سود خرده فروشی محصولات نفتی به خصوص بنزین و گازوئیل به طور متوسط کمتر از چهار درصد بوده است که برای سرمایه گذاران بسیار کم به نظر می رسد. علی رغم رشد بالای بازار این حاشیه سود که توسط دولت تعیین شده است در این سال ها بدون تغییر باقی مانده است. به همین دلیل رقابت شدیدی برای ادامه فعالیت در این بخش برای شرکت های موجود وجود دارد و آنها را به سمت سیاست های کمکی دیگری از قبیل متنوع سازی خدماتشات ( ارائه خدمات تعمیراتی ، فروشگاه ها و …) سوق داده است.

انواع ادغام عمودی موجود در بازار خرده فروشی بنزین