با تکامل تدریجی فنّاوریهای پردازش، ثبت و نگهداری اطلاعات و همچنین پیشرفت روالهای بانکداری و اهمیت یافتن مشتریان، در طول زمان تحولات شگرفی در نظام و سیستم های بانکداری به وجود آمده است که این تحولات را می توان مطابق جدول ۲-۱- به چهار دوره عمده تقسیم کرد، که در هر دوره نقش سیستم های رایانه ای و مکانیزه افزایش و نقش فعالیت های دستی و کاغذی کاهش یافته است.

 

 

 

جدول ۲-۱- دوره های تکامل بانکداری و ویژگیهای آنها
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

دوره
زمان
ویژگی
  

اول: خودکارسازی پشت باجه
  

دهه ۱۹۶۰
با بهره گرفتن از رایانه های مرکزی، اطلاعات و اسناد کاغذی تولید شده در شعب، به صورت دستهای به مرکز ارسال و شبانه پردازش روی آنها انجام می‏شود. در این دوره، عملیات خودکارسازی تاثیری بر رفاه مشتریان بانک‏ها و رقابت بین بانک‏ها بر جای نگذاشت.
  

 

دوم: خودکارسازی جلوِ باجه
  

 

دهه ۱۹۷۰
شعبه در حضور مشتری ثبت الکترونیکی عملیات بانکی را انجام میدهد. انتقال اطلاعات به صورت مؤثر در بین شبکه های بزرگ رایانه ای و پایانه های ورودی و خروجی به وجود آمد. هنوز تمامی کارها توسط کارمندان بانک و از طریق ورود اطلاعات و گردش حسابها به پایانه ها صورت میگرفت و فقط نیاز به استفاده انبوه از اسناد کاغذی تا حدودی برطرف شد. نرمافزارهای به کار گرفته شده در این دوره، کماکان غیر یکپارچه و جزیره ای بودند.
  

 

 

 

سوم: متصل کردن مشتریان به

حساب هایشان
  

 

 

 

دهه ۱۹۸۰
مشتری از طریق تلفن یا مراجعه به دستگاه خودپرداز (ATM) و استفاده از کارت هوشمند یا کارت مغناطیسی یا کامپیوتر شخصی به حسابهایش دسترسی پیدا می‏کنند و ضمن انجام عملیات دریافت وپرداخت، نقل و انتقال وجوه را به صورت الکترونیکی انجام میدهد. سیستم های جزیرهای مکانیزه در جلو و پشت باجه و همچنین سیستم های ارتباطی مشتریان با حسابهایشان مثل خودپرداز، تلفنبانک و فاکس- بانک توسعه مییابد. در این دوره هنوز نیروی انسانی در ارائه خدمات مؤثر است و وظیفه ایجاد هماهنگی بین سیستم های جزیره ای و نیازهای مختلف مشتریان را بر عهده دارد.
  

 

چهارم: یکپارچه سازی

سیستم ها و مرتبط کردن

مشتری با تمامی عملیات

بانکی
  

 

اواسط

دهه ۱۹۹۰

تاکنون
کلیه عملیات بانکی به صورت الکترونیکی انجام می‏شود. بانک و مشتریان می‏توانند به طور دقیق و منظم اطلاعات مورد نیازشان را کسب کنند. لازمه ورود به این مرحله امکانات و بسترهای مخابراتی و ارتباطی پیشرفته و مطمئن است. با جمع بندی بخشهای نرم افزاری و سخت افزاری، ارتباط واقعی بین بانک و مشتریانش برقرار می‏شود. به منظور رسیدن به یکپارچگی و ساماندهی سیستم های مکانیزه بانکی، بانک‏ها به یکی از دو جهت زیر تاکید دارند: 

* تلاش برای استانداردسازی نرم افزاری و سخت افزاری در سیستم های رایانه ای موجود.

* تلاش برای ایجاد سیستم های یکپارچه صرف نظر سیستم های جزیرهای گذشته

در این دوره صرفه جویی واقعی در نیروی انسانی به وجود آمده و پول کاملاً حالت الکترونیکی پیدا می‏کنند.
 
 

۲-۲-۵-تعریف بانکداری الکترونیکی
اصولاً تجارت الکترونیکی بر پردازش و انتقال الکترونیکی داده ها شامل: متن، صدا و تصویر تاکید دارد و فعالیت‏های گوناگونی از قبیل مبادله الکترونیکی کالاها و خدمات و تحویل فوری مطالب دیجیتالی همراه با انتقال الکترونیکی را در بر می گیرد (سعیدی و همکاران، ۱۳۸۶: ۴۳). بانکداری الکترونیکی یکی از دستاوردهای تجارت الکترونیکی است که عبارت است از ارائه خدمات بانکی از طریق شبکه‏های رایانه ای عمومی و قابل دسترسی (اینترنت یا اینترانت) که از امنیت بالایی برخوردار باشند (الهیاری‏فرد، ۱۳۸۴: ۱۱). علاوه بر این برای بانکداری الکترونیکی تعاریف گوناگونی ارائه شده که از آن جمله می توان به تعاریف زیر اشاره کرد.

* فراهم آوردن امکان دسترسی مشتریان به خدمات بانکی با بهره گرفتن از واسطه های ایمن و بدون حضور فیزیکی (سعیدی و همکاران، ۱۳۸۶: ۹).

* استفاده مشتریان از اینترنت برای سازماندهی و یا انجام تغییرات در حسابهای بانکی خود (سقطچی، ۱۳۸۵ : ۶۲).

* ارائه مستقیم خدمات و عملیات بانکی به مشتریان از طریق شبکه های ارتباطی الکترونیکی (سقطچی، ۱۳۸۵: ۶۲).

* ارائه کلیه خدمات بانکی به صورت الکترونیکی و از طریق واسطه های ایمن و بدون نیاز به حضور فیزیکی مشتری (کهزادی، ۱۳۸۲: ۱۵).

* استفاده از شبکه های تحویل الکترونیکی خدمات بانکداری (سقطچی، ۱۳۸۵: ۶۳).

* بانکداری الکترونیکی عبارت است از انتقال الکترونیکی منابع و ارائه خدمات پول الکترونیکی (الهیاری فرد، ۱۳۸۴: ۴۱).

 
 

۲-۲-۶-مزایای بانکداری الکترونیکی
در تحقیقات مختلف حوزه بانکداری الکترونیکی به ویژگیها و مزایای بانکداری الکترونیکی اشاره شده است (سقطچی، ۱۳۸۵: ۶۴). برخی از این مزایا در کوتاه مدت، برخی در میان مدت و تعدادی در بلند مدت محقق می شوند. رقابت یکسان، نگهداری و جذب مشتری از جمله مزایای بانکداری الکترونیکی در کوتاه مدت (کمتر از یک سال) هستند. در میان مدت (کمتر از ۱۸ ماه) مزایای بانکداری الکترونیکی عبارتند از: یکپارچه سازی شبکه ها و پایگاه های مختلف، مدیریت اطلاعات، گستردگی طیف مشتریان، هدایت مشتریان به سوی شبکه های مناسب با ویژگیهای مطلوب و کاهش هزینه ها. کاهش هزینه پردازش معاملات، ارائه خدمات به مشتریان بازار هدف و ایجاد درآمد نیز از جمله مزایای بلندمدت بانکداری الکترونیکی هستند. به طور کلی مزایای بانکداری الکترونیکی را می‏توان از دوجنبه مشتریان و مؤسسات مالی مورد توجه قرار داد. از دید مشتریان می توان به صرفه جویی در هزینه ها، صرفه جویی در زمان و دسترسی به روش های متعدد برای انجام عملیات بانکی نام برد. از دید مؤسسات مالی می‏توان به ویژگیهایی چون ایجاد و افزایش شهرت بانک‏ها در ارائه نوآوری، حفظ مشتریان به رغم تغییرات مکانی بانک‏ها، ایجاد فرصت برای جست و جوی مشتریان جدید در بازارهای هدف، گسترش محدوده جغرافیایی فعالیت و برقراری شرایط رقابت کامل را نام برد.

 

 

جدول ۲-۲- مزایای بانکداری الکترونیکی از جنبه های مختلف
 

 

 

 

 

 

دیدگاه
مزایا
بانک‏ها و مؤسسات مالی
·  حفظ مشتریان علیرغم تغییرات مکانی بانک‏ها 

·  کاهش محدودیت جغرافیایی ارائه خدمات

·  عدم وابستگی مشتریان به شعبه خاص

·  افزایش قدرت رقابت

·  مدیریت بهتر اطلاعات

·  امکان ردگیری و ثبت کلیه عملیات مشتری

·  امکان هدایت مشتری به سوی شبکه های

·  مناسب

·  امکان درآمدزایی بر اساس خدمات جدید

·  کاهش اسناد کاغذی

·  امکان جستجوی مشتریان جدید در بازارهای هدف

·  افزایش قدرت رقابت

·  امکان یکپارچه سازی
·   کانال های توزیع جدید 

·  افزایش بازدهی

·  کاهش اشتباهات انسانی

·  سهولت ارائه خدمات

·  کاهش مراجعه مستقیم مشتریان به شعب

·  امکان ارائه آسان خدمات سفارشی

·  بهینه شدن اندازه موسسه

·  کاهش هزینه ها

·  کاهش هزینه ارائه خدمات

·  کاهش هزینه پرسنلی

·  کاهش هزینه پردازش تراکنشها

·  کاهش هزینه های نقل و انتقال پول
مشتریان
·  محو شدن مرزهای جغرافیایی 

·  در دسترس بودن خدمات به صورت ۲۴ ساعته در تمامی روزهای هفته

·  عدم نیاز به حضور فیزیکی (برخی انواع)

·  کاهش هزینه استفاده از خدمات

·  کاهش زمان دسترسی به خدمات

·  افزایش سرعت ارائه و انجام خدمات

·  افزایش کیفیت خدمات

·  عدم وابستگی به شعبه خاص

·  امکان مدیریت یکپارچه خدمات مورد استفاده

·  افزایش امنیت تبادلات

·  پاسخ سریع به مشکلات مشتریان

·  امکان تهیه گزارشهای متنوع
جامعه
·  کم شدن هزینه نشر، توزیع و جمع آوری اسکناس 

·  افزایش امنیت تبادلات مالی

·  رونق تجارت الکترونیکی