بانکداری الکترونیک شامل سیستم‌هایی است که مشتریان موسسات مالی را قادر می سازد تا در سه سطح اطلاع رسانی، ارتباط و تراکنش از خدمات و سرویس های بانکی استفاده کنند:
الف – اطلاع رسانی: این سطح ابتدایی ترین سطح بانکداری اینترنتی است. بانک اطلاعات مربوط به خدمات و عملیات بانکی خود را از طریق شبکه‌های عمومی یا خصوصی معرفی می کند.

ب – ارتباطات: این سطح از بانکداری اینترنتی امکان انجام مبادلات بین سیستم بانکی و مشتری را فراهم می‌آورد. ریسک این سطح در بانکداری الکترونیک بیشتر از شیوه سنتی است و بنابر‌این، برای جلوگیری و آگاه ساختن مدیریت بانک از هرگونه تلاش غیر مجاز برای دسترسی به شبکه اینترنتی بانک و سیستم های رایانه‌ای به کنترل‌های مناسبی نیاز است.

ج – تراکنش: این سیستم متناسب با نوع اطلاعات و ارتباطات خود، از بالاترین سطح ریسک برخوردار است و باید سیستم امنیتی قوی بر آن حاکم باشد. در این سطح مشتری در یک ارتباط متقابل قادر است تا عملیاتی چون پرداخت صورتحساب، صدور چک، انتقل وجه و افتتاح حساب را انجام دهد. (کهزادی،۱۳۸۲(

شاخه‌های بانکداری الکترونیک:

انواع مختلف بانکداری الکترونیک عبارت‌اند از:

۱- بانکداری اینترنتی

بانکداری اینترنتی به معنی انجام تراکنش‌ های بانکی و مالی به کمک اینترنت است  و تفاوت آن با سایر تراکنش‌ های مالی شبکه‌ ای در نوع شبکه‌ ای است که مورد استفاده قرار می‌گیرد، یعنی در بانکداری اینترنتی، اینترنت به عنوان شبکه گسترده جهانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. به طور کلی طیف وظایف مالی که از طریق اینترنت قابل دسترسی است، عبارتند از:

۱- نمایش حساب‌ها و صورتحساب‌ها
۲- صورتحساب‌های پرداخت
۳- انتقال پول بین حساب‌ها
۴- مشاهده ترتیب پردازش حساب‌ها
۵- مشاهده تراکنش‌ها
۶- ترتیب لیست‌ چک‌ها (الهیاری فرد، ۱۳۸۴)

۲- بانک‌داری مبتنی بر تلفن همراه و فناوری‌های مرتبط با آن

بانکداری همراه عبارت است از انجام هرگونه عملیات مالی، بانکی و اعتباری توسط تلفن همراه که واسطه آن بانک یا مؤسسه مالی واعتباری باشد.(کهزادی، ۱۳۸۲).

استفاده از فناوری تلفن همراه در عرصه بانکداری را موبایل بانک گویند. به این مفهوم که مشتری بانک به صورت ۲۴ ساعته و همه روزه و با امنیت بالا میتواند بانک را در هر کجا که میخواهد به همراه داشته باشد و بخشی از عملیات بانکی خود را از راه دور انجام دهد.(بولتن داخلی بانکداری الکترونیکی اقتصاد نوین، ۱۳۸۷)

۳- بانک‌داری تلفنی

بانکداری تلفن یکی از ویژگی های خدمات ارائه شده توسط بسیاری از موسسات بانکی است. The process involves using the keypad on a touch-tone telephone to perform a variety of banking functioدر بانکداری تلفنی مشتریان قادر خواهند بود که عملیات مالی خودشان را از طریق تلفن انجام دهند. که این خدمات به دو طریق انجام می‌گیرد. یکی بانکداری تلفنی مبتنی بر اپراتور انسانی و دیگری به طور اتوماتیک. در بانکداری الکترونیکی مبتنی بر اپراتور، یک فرد مسوول پاسخگویی و راهنمایی ارباب‌ رجوع است که این امر به صورت شبانه‌ روزی هزینه عملیاتی بالایی را در پی داشته و از کارایی و اثربخشی لازم برخوردار نخواهد بود اما در بانکداری الکترونیکی اتوماتیک این کار از طریق یک سیستم کامپیوتری پاسخگو انجام می‌گیرد.( مالکوم تاتوم، ۲۰۰۵)

۴- بانک‌داری مبتنی بر دستگاه‌های خودپرداز

خودپرداز یا عابر بانک دستگاهی الکترونیکی است که مشتری از طریق آن با کارت پولی که بانک صادر کرده، مبالغ محدودی وجه نقد از موجودی حساب شخصی برداشت می کند، عملیات انتقال وجه ، خرید از فروشگاه ها و غیره را انجام میدهد. (شیخانی، ۱۳۷۸)

۵- بانک‌داری مبتنی بر پایانه‌های فروش:

پایانه های فروش به دستگاه هایی گفته می شود که امکان استفاده از کارت اعتباری به عنوان ابزار پرداخت، بدون نیاز به تبدیل موجودی به پول نقد را فراهم می کنند. این پایانه های فروش در فروشگاه ها و مراکز خرید و فروش برای سهولت در پرداخت نصب شده اند. (شیخانی ۱۳۷۸)

کانال‌های بانکداری الکترونیک:

برای ارائه خدمات بانکداری الکترونیک کانال های متعددی وجود دارد که برخی از آنان عبارت‌اند از:

 -۱رایانه‌های شخصی

در روش رایانه‌ های شخصی، بانک از طریق ایجاد یک پایگاه اینترنتی و معرفی آن به مشتریان با آنها ارتباط متقابل برقرار کرده و ارائه خدمت می‌کند. در این نوع از بانکداری دسترسی به اطلاعات حساب‌ها و خدمات بانکی از طریق کامپیوترهای شخصی و با بهره گرفتن از یک مودم و یک خط تلفن به علاوه یک نرم‌ افزار کاربردی مالی و یا بانکی صورت می‌پذیرد. تفاوت عمده‌ ای که بین این نوع از بانکداری و بانکداری اینترنتی وجود دارد در نوع شبکه‌ها مورد استفاده می‌باشد. (کهزادی۱۳۸۲(

۲- کیوسک

کیوسک برای شرکت ‏های مخابراتی و بانک‏ها فواید زیادی را به ارمغان آورده است. کیوسک‏ها مشتریان را قادر می سازد تا در هر زمان و هر مکانی که مناسب است بدون نیاز به رفتن به شعبه‏ های بانکی خدمات موردنیاز را دریافت دارند. از طرفی دیگر کیوسک ها هزینه‏ های اضافی را از طریق کاهش نیاز به شعبه‏ های جدید با کارکنان بیشتر، به حداقل می‏ رسانند. مشتریان با وارد کردن شماره تلفن و یک  [۱]PIN code می‏توانند به کیوسک متصل شوند. این PIN code اولین بار که مشتری در سیستم سلف سرویس عضو شود توسط یک SMS به مشتری مخابره خواهد شد.(ماهنامه آموزشی بانک ملی، ۱۳۸۹)

۳- شبکه‌های مدیریت یافته

در روش شبکه ‌های مدیریت یافته، بانک‌ها برای ارتباط با مشتریان خود از شبکه‌هایی که ایجاد شده؛ استفاده می‌کنند. مانند شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی موسوم به شتاب. (الهیاری فرد ۱۳۸۴)

۴- تلفن ثابت و همراه :

در روش بانکداری تلفنی، تلفن (اعم از تلفن ثابت و همراه) وسیله ارتباطی بانک با مشتریان خود بوده و از این طریق خدمات بانکی عرضه می‌شود انجام هرگونه عملیات مالی، بانکی و اعتباری توسط تلفن که واسطه آن بانک یا مؤسسه مالی و اعتباری باشد. (کهزادی، ۱۳۸۲(

۵- دستگاه های خودپرداز

با بهره گرفتن از ماشین‌های خودپرداز بانکها می‌توانند خدمات متنوعی از قبیل برداشت نقدی، سپرده گذاری، ، خرید شارژ،انتقال وجوه، پرداخت صورتحساب، قبوض و غیره را به مشتریان خود ارائه دهند. (کهزادی،۱۳۸۲(

مزایای بانک‌داری الکترونیک:

بانکداری الکترونیک به بانک ‌ها اجازه توسعه فعالیت‌هایشان را جهت ایجاد محصولات و خدمات جدید می‌دهد و سبب ایجاد موفقیت رقابتی قوی جهت ارائه خدمات بانکی می‌گردد. توسعه مستمر بانکداری الکترونیک به بهبود کارآئی و سیستم پرداخت کمک می‌کند و سبب کاهش هزینه‌ های مربوط به تعاملات در سطح ملی و بین‌المللی می‌گردد، که نتیجه آن رسیدن به بهره‌ وری و بهبود در اقتصاد است. بانکداری الکترونیک برخلاف پرداخت‌ های سنتی و سیستم‌ های پردازش اطلاعات، از کانال‌های متفاوتی برای ارائه خدمات استفاده می کند و کارآئی و قدرت رقابت را بهبود می‌بخشد. تأثیرات مستقیم و سریع بانکداری الکترونیک بر روی روابط مشتری با بانک، سبب افزایش سرعت و کارآئی و کاهش هزینه‌ های بانکداری می‌گردد. تأثیر بلند مدت آن، ایجاد اعتماد در مشتری و همچنین تعهد و رضایتمندی می‌باشد. رضایت، هم بر روی اعتماد و هم بر روی تعهد، تأثیرگذار است که هر دو اینها بر روی استفاده از بانکداری الکترونیک تأثیر می‌گذارند. بانکداری الکترونیک، قابل دسترسی‌ تر از بانکداری سنتی است و این امکان را برای مشتریان فراهم می‌کند تا خدمات مورد نیازشان را سریع‌ تر و کارآتر دریافت نمایند. مؤسسات مالی، از طریق استفاده از بانکداری الکترونیک قادر به صرفه‌جوئی در هزینه‌های عملیاتی و بازاریابی می‌باشند. (رکسا ۲۰۰۶). بسترهای بانکداری الکترونیک، مشتریان جدیدی را جذب خواهد کرد و شعب بانک‌ها آسان ‌تر با مراکز ارتباط برقرار می‌کنند. اغلب بانکدارها به بانکداری الکترونیک به‌ عنوان یک کانال جدیدی که جایگزین شعبه‌ها خواهد شد، می‌نگرند.

براساس تحقیقات دیتامانیتور، مهمترین مزایای بانکداری الکترونیک عبارت است از:
– تمرکز بر کانال‌های توزیع جدید
– ارائه خدمات جدید به مشتریان
– استفاده از راهبردهای تجارت الکترونیک
– یکپارچه‌سازی کانال‌های مختلف
– مدیریت اطلاعات
– هدایت مشتریان به سوی کانال‌های مناسب با ویژگی‌های مطلوب
– کاهش هزینه‌ها (ماهنامه آموزشی بانک ملی، ۱۳۸۸)

مزایای بانکداری الکترونیک را می توان از دو جنبه مشتریان و موسسات مالی مورد توجه قرار داد از دید مشتریان می ‌توان به صرفه جویی در هزینه ها، صرفه جویی در زمان و دسترسی به کانال های متعدد برای انجام عملیات بانکی نام برد.از دید موسسات مالی می ‌توان به ویژگی هایی چون ایجاد و افزایش شهرت بانک‌ها در ارائه نوآوری، حفظ مشتریان علی رغم تغییرات مکانی بانکها، ایجاد فرصت برای جستجوی مشتریان جدید در بازارهای هدف، گسترش محدوده جغرافیایی فعالیت و برقراری شرایط رقابت کامل را نام برد.البته مزایای بانکداری الکترونیک از دیدگاه‌های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت نیز قابل بررسی است. رقابت ، نگهداری و جذب مشتریان از جمله مزایای بانکداری الکترونیک در کوتاه مدت (کمتر از یکسال) هستند. در میان مدت (کمتر از ۱۸ ماه) مزایای بانکداری الکترونیک عبارت‌اند از: یکپارچه سازی کانالهای مختلف، مدیریت اطلاعات، گستردگی طیف مشتریان، هدایت مشتریان به سوی کانال های مناسب با ویژگی های مطلوب و کاهش هزینه ها، کاهش هزینه پردازش معاملات، ارائه خدمات به مشتریان بازار هدف و ایجاد در آمد نیز از جمله مزایای بلند مدت بانکداری الکترونیک هستند. (الهیاری فرد ۱۳۸۴)

نتیجه گیری:

نتیجه میگیریم که بانکداری الکترونیک با ارائه خدمات خود امکان دسترسی مشتریان به دریافت خدمات بانکی را بدون حضور در شعب بانکی فراهم میاورد. و باعث صرفه جویی در زمان و هزینه مشتریان از قبیل ترافیک و هزینه حمل و نقل میشود. همچنین  کانال های متنوع ارائه خدمات الکترونیکی این امکان را فراهم میکند تا مشتری با توجه به نیاز خود انتخاب مناسب را جهت انجام عملیات بانکی خود بعمل آورد.از دیگر مزایای بانکداری الکترونیک کاهش بروکراسی اداری و دیوانسالاری است. و نیز از آلودگی هوا بویژه در کلان شهرها، به خاطر کاهش تردد، برای دریافت خدمات مختلف بانکی جلوگیری می نماید

چالش‌های بانکداری الکترونیک:

چالشی که بسیاری از بانک‌ها با آن مواجه هستند، اطمینان از این مورد است که صرفه‌جوئی ناشی از استفاده از تکنولوژی بانکداری الکترونیک بیشتر از هزینه‌ ها و ریسک‌های مربوط به این تغییرات باشد. بانکداری الکترونیک می‌تواند دسترسی به سیستم‌ های درونی بانک را از طریق شبکه‌ های عمومی افزایش دهد و این سیستم‌ ها ممکن است که با خطر حمله هکرها و ویروس‌ ها مواجه شوند. بانکداری الکترونیک می‌تواند وابستگی بانک را تأمین ‌کنندگان خدمت و فروشندگان نرم ‌افزار که سیستم‌ های الکترونیکی را طراحی و پیاده ‌سازی می‌نمایند، افزایش دهد. وابستگی به تأمین‌ کنندگان خدمت و فروشندگان نرم‌افزار، نیازمند مدیریت ریسک می‌باشد. شناسائی و تجزیه و تحلیل ریسک می‌ بایست که بانک را در جهت پذیرش نگرش مناسب، عمل کردن به رویه‌ ها و سیاست ‌ها و برنامه‌ های اقتصادی مناسب هدایت نماید. برای بانک‌ها همانند مشتریان، تهدید امنیت، شاید جدی‌ ترین تهدید باشد. امنیت یک بحث عمده در بانکداری الکترونیک می‌ باشد. اما بیشتر از امنیت، قوانین و مقررات مثل قوانین مربوط به مالیات و یا قوانین مربوط به جا به ‌جائی محصول، تهدید جدی تری برای رشد بانکداری الکترونیک در میان کشورها محسوب می‌شوند. در دنیای بانکداری الکترونیک توسعه مقررات به میزان توسعه موارد دیگر نمی‌باشد، بسیاری از سازمانها هنوز به چارچوب مقررات برای ایجاد بانکداری الکترونیک اطمینان ندارند. سؤال مهم این است که آیا لازم است که بانکداری الکترونیک یک مجموعه مقررات جهانی داشته باشد؟

دیوید لی، رئیس بانک آسیای شرقی معتقد است که اسیا تمایل به انطباق مقررات براساس استانداردهای آمریکا دارد. سیستم بانکداری چین از روی سیستم فدرال رزرو ایجاد شده و سیستم مقررات چین براساس مقررات آمریکا به ‌وجود آمده است. تعداد زیادی از کشورها اکنون مشکلات مربوط به تعیین مالیات و تعاملات کسب و کار را درک نموده‌اند. قوانین مالیاتی اکثر کشورها با افزایش داد و ستد در تولیدات دیجیتالی، حرکتی به سمت جلو نداشته است، به‌عنوان مثال در هند، زیرساخت‌های قانونی برای ارتقاء بانکداری الکترونیک هنوز ایجاد نشده است. تعقیب تعاملات و اخذ مالیات کالاها و خدمات فروش رفته از طریق اینترنت، تقریباً غیرممکن است. هیچ شکلی وجود ندارد که بانکداری الکترونیک بزرگترین چالش را به قدرت‌های مالیاتی تحمیل می‌کند. نکته قابل توجه در اینجا این است که مشکلات ایجاد شده در زمینه مالیات در بانکداری الکترونیک، هنوز در ابتدا راه است. (مادهوویج ۲۰۰۲)